Toplum ve Toplumların Evrimi Ders Notu Anlatımı
• TOPLUM ve TOPLUMLARIN EVRİMİ
Belli bir toprak parçası üzerinde, belli bir otoriteye bağlı olarak ortak ve temel çıkarlarını korumak için sosyal ilişkilerde bulunan insanların bütünlüğü toplumu oluşturur. Toplumların içinde bulunduğu iklim koşulları, toplumu oluşturan insanların nüfusu, sahip oldukları değerleri, normları, ekonomik güçleri, vs. aynı olmadığından, toplumların yaşama tarzları da aynı değildir. Bu farklı yaşam tarzları toplumların kendilerine özgü kültürlerini ortaya koyar. Sosyoloji de toplumlar arasındaki farklılıkları araştırmalarında ortaya koyar.
Tönnies, toplumları sosyal ilişkilerin niteliğine göre iki kısımda inceler: Cemaat ve cemiyet. Cemaatlerde benzer ilişkilerin, cemiyetlerde de farklı ilişkilerin olduğunu vurgular. Cemaat, ortak iradenin, ortak mülkiyetin, ortak çıkarların, birlik şuuru ve biz duygusunun hakim olduğu, düzenin yazılı olmayan kurallarla sağlandığı (adetler, töreler gibi) köy topluluklarını anlatır. Cemiyet ise, çıkarlara dayalı olarak ben duygusunun hakim olduğu, bireysel irade ve bireysel mülkiyetin görüldüğü, düzenin resmi yollardan yazılı kurallarla sağlandığı şehir topluluklarını anlatır.
Durkheim de cemaat ve cemiyet ayrımına uygun olarak mekanik ve organik olmak üzere iki dayanışma tipinden söz etmiştir.
Cemaatte karşılıklı yardımlaşmaya dayalı bir işbirliği (mekanik) olduğunu söyler. Köylerdeki imece usulü dayanışma buna örnektir. Cemiyette ise farklı iş kollarının birbirini tamamlaması şeklinde görülen sözleşmeli dayanışmanın (organik) olduğunu söyler. Şehirlerdeki iş bölümünün birbirini tamamlaması buna örnektir. Durkheim mekanik dayanışma ile organik dayanışma ayrımını nüfusun artışına dayandırır.
Toplumlar, evrimine göre incelendiğinde şu evrim basamaklarından geçtiği söylenir:
A. TOPRAĞA YERLEŞMEMİŞ TOPLUMLAR
Klânlar
Avcılık ve toplayıcılıkla geçinirler, göçebe hayatı yaşarlar.
B. TOPRAĞA YERLEŞMİŞ TOPLUMLAR
İnsanların toprağa yerleşmesinde başta ekonomik (tarım devrimi) nedenler olmak üzere demografik (nüfus artışı) ve dini nedenler (kutsal yerlere bağlılık) etkili olmuştur.
1. Özler (Aşiretler)
Yerleşik hayata geçişle ortak mülkiyetin bulunduğu aşiret hayatı ortaya çıkmış ve ekonomi tarıma dayalı olmuştur.
2. Kentler (Siteler)
İhtiyaç fazlası üretim (tüketim fazlası) yapılması kentlerin ortaya çıkmasında etkili olmuştur. Zenaatçılık ve ticaret tarımın yanında ekonomik hayatın içinde yer almıştır. Özel mülkiyetin başlaması, yazılı kuralların olması, yöneten - yönetilen ayrımının başlaması kentlerin belirgin özellikleridir.
3. İmparatorluklar
Homojen olmayan toplumlar merkezi bir otorite altında toplanmıştır. Bu dönemde lonca teşkilatları gibi ticari bir örgütlenme görülmüştür.
4. Feodalite
Merkezi otoritenin zayıflamasıyla feodal birlikler güçlenmiştir. Bu dönemde belirgin olarak sınıflaşma görülür. Köylüler, din adamları, köleler gibi.
5. İlerlemiş Toplumlar
Bu safhaya geçişte sanayi inkılâbı etkin olmuştur. Ekonomik hayat sanayiye dayalıdır. İş bölümü, otomasyon artmıştır. Sosyal devlet anlayışı yaygınlaşmıştır. Modern çekirdek aile hakim olmuş, kentleşme bu dönemde belirgin görülen bir hareketlilik oluşturmuştur. İlerlemiş toplumlarda millet (milli devlet) anlayışı hakimdir.
